Burgemeester Dennis Straat gaat terug naar school voor het klimaat
Maja de Goede
Dennis Straat was tot voor kort burgemeester van de gemeente Medemblik, nu zit hij weer in de schoolbanken. De VVD’er maakt deel uit van de eerste lichting studenten van de HvA-master Klimaatpsychologie- en gedrag. ‘Met waterige compromissen redden we het klimaat niet.’
Als je echt wil zoeken naar een duurzame oplossing voor het klimaatvraagstuk, moet je geen dagelijks bestuurder zijn. Tot die conclusie kwam Dennis Straat een paar maanden geleden, toen hij nog burgemeester was van de Westfriese gemeente Medemblik. ‘Het was mijn taak om de gemeenteraad te faciliteren, niet om harde besluiten te nemen.’
Straat, 26 jaar geleden afgestudeerd, besloot daarom afstand te doen van zijn rol als burgemeester en opnieuw de schoolbanken in te gaan, om zich te verdiepen in een onderwerp dat hem aan het hart gaat: het klimaat. Hij meldde zich aan voor de master Klimaatpsychologie- en gedrag om in de komende twee jaar opgeleid te worden tot ‘gedragsveranderaar’.
Twee maanden na de start van de opleiding vertelt Dennis Straat, gekleed in pak, in de kantine van het Wibauthuis, hoe de master hem bevalt. ‘Het is fijn om buiten de politiek, op een fundamentele en wetenschappelijke manier, naar duurzaamheid te kijken. En om zo’n gedragsvraagstuk vanuit de psychologie te benaderen’, zegt hij nadat hij een slok koffie neemt uit zijn van-huis-meegenomen thermosbeker.
Stond u bekend als iemand die veel bezig was met het klimaat?
‘Eigenlijk niet. Dat heb ik ook wel teruggekregen van mijn omgeving die deze zet niet echt zag aankomen. Als burgemeester moet je natuurlijk onafhankelijk zijn. Ik lette er altijd goed op hoe ik me inhoudelijk positioneerde. Je bent immers burgemeester van iedereen, ook van de tegenstanders van windmolens en zonneparken. Ik liep er niet zo mee te koop. Maar de interesse en de wens om me in te zetten voor het klimaat en duurzaamheid werd steeds groter.’
En dat kan met deze master, waarbij u leert wat mensen weerhoudt om zich duurzamer te gedragen en wat er moet gebeuren om dit gedrag te veranderen. Hoe is het om weer te studeren?
‘Ontzettend leuk, maar ook heel pittig. Het is natuurlijk een hele tijd geleden dat ik voor het laatst in de collegebanken zat. Ik zit af en toe echt te ploeteren tijdens het schrijven van een stuk. Heel eerlijk gezegd: tijdens mijn ambtstermijn werd zo’n artikel voor mij geschreven. Ik dacht natuurlijk wel mee, maar mijn werk zag er heel anders uit. Dat is wel even schakelen.’
‘Maar de nieuwsgierigheid naar het onderwerp en de drang om meer te willen weten over dit gedragsvraagstuk, maakt dat ik er hard voor wil werken. De onderwerpen die we bespreken, zoals de energie- en eiwittransitie, zijn ontzettend interessant, maar ook heftig. Het is geen vrolijk onderwerp.’
‘Ondanks mijn ervaring in het openbaar bestuur, waar we natuurlijk met deze onderwerpen bezig waren, leer ik nu pas echt hoe groot het vraagstuk is en wat het effect is van ons eigen gedrag. Daarmee wordt het dus ook persoonlijk.’
‘We zullen maatregelen moeten nemen die we vanuit de liberale hoek ingewikkeld vinden’
Dennis Straat noemt zichzelf inmiddels ‘super flexitariër’, eet steeds minder vlees, reist vaker met de trein en laat het liefst zijn auto staan. Hij zou willen dat meer mensen die keuzes zouden maken.
Daartegenover staat dat u nog steeds lid bent van de VVD, de liberale partij die staat voor zoveel mogelijk vrijheid voor het individu.
‘Wat betekent dat ik een goede doelgroep heb waar nog het nodige te bereiken valt.’ Hij laat even een stilte vallen. ‘Dat zeg ik altijd als grap, als ik deze opmerking krijg.’
‘Kijk, ik vind individuele vrijheid ontzettend belangrijk, maar vind ook dat je op een gegeven moment verantwoordelijkheid moet nemen wanneer je ziet dat er iets moet gebeuren. Ik denk dat we met een aantal grote transities, zoals het vluchtelingenprobleem of deze klimaatkwestie, te lang hebben gewacht en te voorzichtig zijn geweest.’
‘Gedragsverandering is aan de ene kant normerend, maar ik geloof er heilig in dat we mensen mee kunnen krijgen als ze intrinsiek gemotiveerd zijn en begrijpen waarom we nu dingen anders moeten doen. En ik denk inderdaad - laat ik er ook niet omheen draaien - dat we af en toe maatregelen moeten nemen die we vanuit de liberale hoek een stuk ingewikkelder vinden, dan wanneer je meer centraal-gestuurde opvattingen hebt.’
Het is ook de partij die recent de hogere accijns op benzine wilde terugdraaien om het tanken betaalbaar te houden.
‘Ja, dat vond ik bizar. Ik zag een typische politieke deal. Zeker nu ik buiten de politiek sta, kan ik dat goed observeren. Ik weet hoe het werkt: er moet een compromis gesloten worden, er moet een begroting worden gemaakt en dat gaat gepaard met achterkamertjes politiek. Dat hoort ook bij het vak. Er moet een meerderheid worden behaald en dus gaat het ook over uitruilen. Maar dat betekent dat we het hebben over politieke belangen en niet over wat echt de beste oplossing is voor een probleem. Ik kan dat wel lastig vinden.’
‘Je ziet dat de XR-beweging zin heeft, of je het nou met ze eens bent of niet’
Docenten van u zijn lid van Scientist Rebellion en bezetten afgelopen tijd meerdere keren de A12, waarbij ze de openbare orde verstoorden. Wat vind u daarvan als oud-burgemeester?
‘Allereerst vind ik het heel inspirerend dat ik nu in een groep mensen zit waarvan er een paar op de A12 gaan zitten. Ik vind het echt interessant om te horen wat hen motiveert. Ze maken zich ontzettend zorgen.’
‘Wat ik zie gebeuren is dat de politiek niet leidt, maar volgt. Er moet iets in beweging worden gezet door bijvoorbeeld ongehoorzame mensen, waarna pas een politiek omslagpunt wordt bereikt en maatregelen worden genomen. Je ziet dat de XR-beweging zin heeft, of je het nou met ze eens bent of niet. Er is nu een Kamermeerderheid voor het afbouwen van de fossiele subsidie.’
‘Als oud-burgemeester vind ik het natuurlijk ook ingewikkeld. Ik snap mijn oud-collega in Den Haag heel goed. Op een gegeven moment moet die weg weer vrij worden gegeven.’
Gaat u na deze twee jaar weer de politiek in?
‘Ik hoop zometeen mijn kennis als gedragsexpert te kunnen combineren met mijn ervaring als openbaar bestuurder. En dus op een andere manier van betekenis te kunnen zijn voor het klimaat, dan hoe ik al die jaren hiervoor was. Ik hoor uiteindelijk wel thuis in het openbare debat. Maar op welke manier, dat moet zich nog uitwijzen.’
