‘Volle boekenkasten zijn een middelvinger naar iedereen die boeken wil verbieden’
Rosa Tromp
Naast overtuigd twijfelaar is Jacob Eikelboom docent bij de opleiding Sociaal Juridische Dienstverlening. Elke twee weken schrijft hij een column over het verwarrende leven op en rond de hogeschool. ‘Nieuwsgierigheid en kennis zijn het vaccin tegen censuur, bedreiging en boekverbranding.’
Je kent ze vast wel, die boekenkasten op straat waar je boeken kan achterlaten en boeken kan meenemen. Ook op stations kom ik dit sympathieke initiatief regelmatig tegen. Heel af en toe kom ik zo’n kast tegen in een HvA-gebouw, maar nog veel te weinig. Ik zou deze boekenkasten in alle HvA-gebouwen en op elke etage willen zien. Niet alleen omdat de HvA-gebouwen zo vaak aangeharkt zijn, maar vooral omdat de tijd erom vraagt. Gevulde boekenkasten zijn de ultieme middelvinger naar iedereen die boeken, teksten en prenten wil verbieden, verbranden of verdraaien.
Een paar weken terug werd schrijver Pim Lammers ernstig bedreigd omdat hij kindermisbruik zou promoten in een eerder gepubliceerd verhaal. Lale Gül overkwam en overkomt hetzelfde sinds het publiceren van haar roman Ik ga leven. Bij de Britse auteur Salman Rushdie werden decennialange bedreigingen vorig jaar omgezet in daden toen een man Rushdie tijdens een literaire bijeenkomst neerstak.
Ook boeken zelf moeten het de laatste tijd ontgelden, vaak bij gebrek aan een levende schrijver. Zo werd in Rotterdam recent een Koran publiekelijk verbrand, ging een Hongaars homosprookje iets eigentijdser via een livestream door de papierversnipperaar en werd Het Achterhuis van Anne Frank weggezet als vals.
De daders, de ridders van vrije meningsuiting, weten weinig van de wet, maar van literatuur nog minder
De daders, de zelfbenoemde ridders van vrije meningsuiting, weten weinig van de wet, maar van literatuur nog minder. En dat ligt deels aan ons zelf. De jongste generaties (daar vallen Kim Feenstra en Monique Smit ook onder) zijn grootgebracht met verschraald literatuuronderwijs en een minimale leeslijst. Volgens het grootschalig PISA-onderzoek holt het leesvaardigheidsniveau van Nederlandse scholieren al jaren achteruit. Reden: we lezen te weinig. En we zetten te weinig aan tot lezen. Daar is niet alleen onderwijs schuldig aan, ook ouders die kinderen te weinig met boeken omringen.
Een gemiste kans, want lezen en dan vooral het lezen van fictie opent onbekende werelden, denkbeelden en fantasieën. Netflix en TikTok wekken die indruk, maar zijn vluchtig. De impact vervliegt na een uurtje, of bij TikTok na een minuutje. Een boek beklijft. Je brengt uren en vaak dagen door met personages die je in het dagelijks leven amper tegenkomt. En zo vergroot je je wereld, open je je geest en denk je na over jezelf. Een ervaren lezer zou daarom nooit overgaan tot het verbieden of verbranden van wat die leest. Ook al walg je van een personage in een boek, of vind je opvattingen verwerpelijk, het is een boek.
Na een uurtje grasduinen op internet om iets te weten te komen over die uitvoerders van de boekeninquisitie, vallen mij een paar dingen op. Er zijn best wat HvA’ers die op sociale media openlijk oproepen tot censuur en steun betuigen aan bedreigingen. Verder lijken veel mensen niet meer te weten dat satire een genre is, net als horror en sciencefiction, laat staan dat ze weten wat een metafoor is of wat beeldspraak betekent of dat fictie een ander woord is voor fantasie. Niet alles wat een auteur publiceert is autobiografisch.
De enige manier om die kennisachterstand in te lopen is door te lezen. Veel lezen. Dus, maak die boeken beschikbaar. Nieuwsgierigheid en kennis zijn het vaccin tegen censuur, bedreiging en boekverbranding. En waar kan dat beter dan in de gebouwen van de HvA. Als iedereen op de HvA een boek achterlaat in zo’n publieke boekenkast, dan liggen Lale Gül en Salman Rushdie straks vredig naast de Koran. Pim Lammers leunend op Ted van Lieshout. Alice Walker en Michel Houellebecq zij aan zij. En Sally Rooney warmpjes naast Mohamed Mbougar Sarr. En dan wel meenemen die boeken, en lezen.
