Een gehalveerd curriculum? HvA-docenten willen meer ruimte voor verdieping
Pixabay (bewerking: HvanA)
In het hbo van nu is te weinig ruimte voor verdieping, vinden docent-onderzoekers Najat Bay en Joop Zinsmeister. Zij pleiten voor een bijzondere maatregel: halveer het curriculum van elke opleiding. Maar wat moeten studenten dan in die vrijgekomen tijd leren?
Beoordelingskaders die het winnen van verdieping, ruimte voor discussie die het verliest van haastige spoed. Steeds meer druk op het onderwijs heeft gezorgd voor een gebrek aan verdieping die er vroeger juist wel was in het hbo, vertelt Joop Zinsmeister, docent-onderzoeker bij Human Resource Management.
‘Wist je dat iedere hbo’er voor 1995 nog vier jaar lang een vak filosofie kreeg? Die vorming van studenten stond toen nog centraal, maar heeft steeds meer plaatsgemaakt voor het aanleren van vaardigheden om jou goed een vak te kunnen laten doen.’
Bepaald geen positieve ontwikkeling, vinden hij en zijn HvA-collega Najat Bay, docent Bedrijfskunde en mede-onderzoeker bij The Work Lab. Zij pleiten voor een grote herziening van het curriculum: schrap de helft van elk onderwijsprogramma in het hbo, zodat er meer ruimte vrijkomt voor de bildung van studenten.
Want volgens jullie ontbreekt het daar nu juist aan in het hbo. Maar wat bedoelen jullie precies met bildung?
Zinsmeister: ‘Bildung is bevrijding. Het is een proces van vorming, persoonlijke ontwikkeling en bewustzijn over heersende normen en waarden. Maar eigenlijk gaat het vooral over vragen stellen bij wat je aan het leren bent.’
‘Nu, in het huidige hbo, leiden we studenten op om te kunnen worden ingeschoven in een bedrijf. Na vier jaar heb je een diploma dat jouw omgeving vertelt dat je het modelletje kan toepassen. Dat het met jou als professional wel goed zit. Maar daarmee leid je geen zelfstandige, reflecterende, kritische mensen op. Studenten leren nu namelijk niet waarom ze leren wat ze leren. Die verdieping moet weer de aandacht krijgen die het hbo verdient.’
Bay: ‘Wat wij zien is dat de meeste hbo-studenten alleen maar een checklist van opdrachten aan het nalopen zijn. Maar dat is niet leren; dat is weten wat je moet doen omdat dat simpelweg van je verwacht wordt. Het komt omdat het hbo aan elkaar hangt van strakke planningen en deadlines. Studenten zijn tijdens de les vooral dingen aan het aannemen omdat ik het tegen ze zeg als docent, dan dat ze leren om daadwerkelijk kritisch over die lesstof na te denken met elkaar. Daar is voor ons docenten namelijk geen tijd voor.’
Maar wat moeten studenten dan precies leren? Kunnen jullie een voorbeeld noemen van waar het precies aan ontbreekt, wat betreft ‘bildung’ in de les?
Z: ‘Op onze opleiding HRM krijg je het vak ‘werving en selectie’. Je leert daarin wervingscampagnes op te zetten en werknemers aan te nemen. Praktische handvatten voor je werk als HR-professional, kortom.’
‘Maar wie heeft er eigenlijk bepaald dat jij dat werven en selecteren op deze specifieke manier doet? Oké: je leert een IQ-test te gebruiken, maar wie of wat heeft die test eigenlijk ontworpen? En begrijp je wel dat je met het ontwerp van die test bepaalde mensen selecteert, maar anderen dus discrimineert? Dat de arbeidsmarkt waarop je dit werk doet vol sociale ongelijkheid is? Die vragen, dáár zou het in de les ook over moeten gaan. Het hbo moet weer de ruimte terugkrijgen om daarover te discussiëren.’
Jullie schrijven dat hbo-studenten ‘nauwelijks tot de ontwikkeling van kritisch bewustzijn komen’. Waaraan merken jullie dat dan, hebben jullie geen kritische studenten in de klas?
Z: ‘Onze studenten stellen maar weinig vragen.’
B: ‘Of ze durven dat niet. Sommige studenten zijn echt wel kritisch met hun opleiding bezig. Maar er is ook een grote groep die hier is “om het papiertje te halen” en die alleen maar aan je vraagt: mevrouw, aan welke criteria moet ik voldoen? Hoe haal ik de opdracht? Nee, dat zijn geen luie studenten; het zijn jongeren die door het hbo in een keurslijf worden gestopt en die vaak simpelweg niet weten dat het mogelijk is om kritisch te zijn over wat je leert, en de wereld waarin je dat vak gaat uitoefenen.’
Het hbo waarvoor jullie pleiten heeft haast iets wetenschappelijks. Willen HvA’ers niet juist vooral een vak leren in plaats van kritisch over de wereld na te denken?
Z: ‘Natuurlijk zijn wij er om studenten zo op te leiden dat ze straks aan de slag kunnen. Maar zelf merk ik dat studenten behoefte hebben aan verdieping en reflectie. Zo draaien we bij HRM nu een nieuwe minor, “De nieuwe economie: eerlijk en duurzaam werk”, waarin niet zozeer het aanleren van vaardigheden maar vooral kritisch nadenken centraal staat. Wat blijkt? Die studenten zeggen na twee lessen al: wat een verademing, ik heb nu al meer geleerd dan in alle jaren hiervoor.’
‘Wees niet bang om beoordeeld te worden: stel vragen over wat je aan het leren bent’
B: ‘Hbo’ers móéten hun kritisch denkvermogen ontwikkelen, nu is daar geen ruimte voor. Er zijn steeds meer studenten bijgekomen in het hbo, in minder lestijd. Ik en docenten om mij heen worstelen met die situatie. Onze taak nu is ervoor te zorgen dat de student alle boxjes aftikt en de opdrachten haalt. Maar als je het echte gesprek met zo’n student wilt openen, moet je tijd nemen buiten de les en ben je eigenlijk vrijwilligerswerk aan het doen.’
Stel dat die ruimte er komt. Wat zou de grootste winst dan zijn voor de maatschappij, als het hbo straks meer kritische geesten aan het werkveld aflevert?
B: ‘Dat deze mensen hebben geleerd om vragen te stellen over de wereld waarin ze hun werk doen. Dat zijn mensen die beter voor zichzelf en hun groepen opkomen. Mensen die nieuwsgierig en onderzoekend zijn, in plaats van dat ze klakkeloos aannemen wat ze moeten doen.’
‘Aan studenten zou ik dan ook willen zeggen: wees niet bang om beoordeeld te worden, maar stel vragen over wat je aan het leren bent. Wees niet geremd. Durf dingen ter discussie te stellen.’
